De cultuur van Namiyela

Op zondagmiddag hebben we met de groep verschillende culturele activiteiten gedaan. Een groep ging dansen, een groep ging water halen en een groep ging sheaboter maken.

Zondagmiddag zijn we met een klein groepje op bezoek geweest bij Joshua en zijn gezin. Hij woont op een paar kilometer afstand van de projectlocatie en we werden daarom opgehaald met zijn tricycle. We hebben bij hem op de boerderij gekeken en meegeholpen bij het maken van sheaboter.

De sheanoot groeit aan de sheaboom die hier veel voorkomt en ziet er uit als een kleine kastanje en heeft ook dezelfde ‘opbouw’: een groene schil, harde kern waarin, als je die open maakt een nootje zit. Het groene schilletje wordt hier ook gegeten (als het niet te lang op de grond heeft gelegen) en heeft wat weg van avocado.

Het hele proces van sheaboter maken is arbeidsintensief en bestaat uit de volgende stappen: noten verzamelen, transport naar boerderij, schillen verwijderen, koken, drogen, kraken van de harde schil, nootjes er uit halen, nootjes branden, transporteren naar molen, laten malen, terug transporteren, gemalen noten verwerken tot boter.

Bij die laatste stap zijn we tijdens het bezoek aangehaakt. In een grote schaal zat, schat ik in, zo’n 15 kilo bruine smurrie, een beetje zoals een lekkere kleffe brownie er vanbinnen uit ziet. Dit werd over drie schalen verdeeld waarna oma, moeder en dochter met de hand het goedje eindeloos gingen mengen nadat er een kleine hoeveelheid bestaande boter aan toegevoegd was. Af en toe werd er wat water toegevoegd. Na ik denk ruim 3 kwartier mengen, waarbij we mochten helpen, werd er warm water toegevoegd.

Was er tot nu toe niet veel veranderingn in de substantie te zien, behalve dat deze wat dunner werd door het toegevoegde water, nu ontaan er een soort witte vlokken die samenklonteren en boven komen drijven. Een beetje vettige luchtige crème die er af geschept wordt en uit de drie mengkommen weer wordt samengevoegd. Dit wordt met schoon water een paar keer gespoeld en ziet er dan tamelijk wit en schoon uit. Dit tussenproduct wordt in een grote kookpot op een houtvuurtje geplaatst. Het materiaal smelt eerst, begint dan langzaam te koken en als het nog heter wordt ziet het er uit als een frietpan waarin je iets te natte friet hebt gegooid.

Op den duur ontstaat er bovenop een zwarte smurrie die er met een soort pollepel voorzichtig af geschept wordt. Onder de zwarte laag blijkt een heldere, gloeiend hete olie te zitten. Het duurt voor ons bezoek te lang, maar als het voldoende afkoelt stolt deze olie tot shea-boter.

Joshua vertelde desgevraagd wat deze batch (ongeveer 10 liter) nu op zou kunnen leveren. Dat zit rond de €30. Voor al die uren die er ingestopt moeten worden lijkt me dat een hele magere prijs.
Gaandeweg realiseerde ik me dat proces erg lijkt op het karnen van melk waarbij boter ontstaat. Ik vermoed dat dezelfde natuur/scheikundige principes er achter zitten.
Tussen de bedrijven door werdt de 4 maanden oude baby ook nog even gebadderd en daarna heerlijk ingesmeerd met sheaboter. Ik begrijp nu beter hoe de mensen hier hun huid zo mooi kunnen houden!

De rest van de groep is thuis gebleven in afwachting van een groep vrouwen die ons dansles komt geven, of een workshop water halen. Aan het einde van de middag, als het niet meer extreem heet is, arriveren de dames. In een kring draaien we stapvoets op het ritme aangegeven door handgeklap. De dames zingen hierbij een lokaal lied.

Om beurt gaat een van de vrouwen in het midden staan, en doet haar dans. Een complex ritme waar perfect op gedanst wordt met de voeten. Met de armen worden op het eerste zicht wilde bewegingen gemaakt. Nadat een vrouw geweest is verandert het ritme voor de volgende dans. Soms gaan twee vrouwen tegelijkertijd, dan blijkt dat de armbewegingen niet willekeurig zijn, want ze worden perfect synchroon uitgevoerd.

Nadat de vrouwen aan de beurt geweest zijn worden wij ook per tweetal naar het midden gehaald om onze dansmoves te tonen. Elke keer even zoeken naar het ritme met de voeten, en goed denken wat we moeten doen met onze armen. We zijn hier nu twee weken, dus de moves zijn misschien net iets beter. Tippen aan de vrouwen kunnen we natuurlijk niet, maar het is erg gezellig. De vrouwen willen graag ook een dans van ons leren. We staan net niet met een mond vol tanden, maar het kost wel erg veel moeite om te bedenken welke dans wij nu kunnen. Na even denken besluiten we om de macareña keer op te voeren. Niet de meest Nederlandse dans, maar hij sloeg gelukkig wel aan.

Ondertussen waren enkele van ons ook mee met een aantal vrouwen uit het dorp om water te halen. In grote kommen een stukje lopen met water op het hoofd. Het zorgt voor interessante gesprekken over water. Geen emmers of pannen bij ons, maar een leiding waar water uit komt. De tocht met water zorgt voor veel respect voor de dames die dit doen, dag in dag uit.

Weer een beetje meer mogen proeven van de cultuur en de dagelijkse bezigheden van de inwoners van Namiyela. Ervaringen om nooit te vergeten.